Od bieżeństwa do wymiany ludności

Bieżeńcy wracają z Rosji. Niektórzy już w 1918 roku, zdecydowana większość jednak w latach 1921-22. Pierwsze miesiące i lata u wszystkich wyglądają podobnie: głód, ciężka praca, odbudowa zniszczonych gospodarstw. A dalej? Gdy już jako-tako staną na nogi? Czy bieżeńskie doświadczenie wciąż kształtuje ich los? Jak będzie na nich wpływać, gdy po II wojnie światowej większość z nich znów jest nakłaniana do opuszczenia swoich domów?

Postanowiłam dopisać ten dalszy ciąg. Sprawdzić, czy wciąż jest to wspólna dla wszystkich uchodźców 1915 roku dola, a raczej niedola? Tym bardziej, że znów nadciągała „wielka historia”: II wojna światowa i pełnie zawirowań ustalanie powojennego ładu. Wywołało one kolejne fale masowych przesiedleń. Te wymuszone przesiedlenia dużych grup ludności po II wojnie miały w dużej mierze dotyczyć bieżeńców. Na ziemiach, które po wojnie przypadły Polsce, ich większość stanowiła rdzenna ludność ruska – białoruska i ukraińska. Od razu po wyparciu Niemców z tych ziem, komunistycznie  władze rozpoczęły politykę „wymiany ludności”, by stworzyć państwa jednonarodowe.

9 wrześniu 1944 roku władze PKWN podpisały umowy w tej sprawie z Białoruską, Ukraińską i Litewską Republiką Radziecką. Dwie z tych umów w dużej mierze dotyczyły bieżeńców 1915 roku, którzy znaleźli się po polskiej stronie nowej granicy. Miały to być wymiany dobrowolne, choć praktyki bywały różne.

Początkowo do wyjazdu zachęcali agitatorzy, w przypadku ludności ukraińskiej z południowo-wschodniej Polski od września 1945 roku prowadzono jednak przymusowe wysiedlenia (a pozostałą tu jeszcze ludności ukraińską w 1947 roku w ramach akcji „Wisła” https://pl.wikipedia.org/wiki/Akcja_%E2%80%9EWis%C5%82a%E2%80%9D)   przesiedlono na tzw. Ziemie Odzyskane). Do wyjazdu ludność białoruską i ukraińską bardzo często brutalnie nakłaniało też polskie podziemie niepodległościowe  (patrz np.: Zbrodnia oddziału PAS NZW pod dowództwem Romualda Rajsa „Burego” w Zaleszanach https://pl.wikipedia.org/wiki/Zbrodnia_w_Zaleszanach  oraz inne)

Jak podaje historyk prof. Eugeniusz Mironowicz, w latach 1944-46 z terenu Polski do BSRR wyjechało 30 277 osób. 10 697 osób, które wcześniej podpisało deklaracje, odmówiło wyjazdu.

Do USRR zostało przesiedlonych 480 tys. osób (za: Wikipedia https://pl.wikipedia.org/wiki/Wysiedlenie_Ukrai%C5%84c%C3%B3w_z_Polski_do_ZSRR)

Odrębnym tematem są przesiedlenia ludności polskiej z terenu ZSRR. Więcej: https://pl.wikipedia.org/wiki/Wysiedlenie_Polak%C3%B3w_z_Kres%C3%B3w_Wschodnich_1944%E2%80%931946. W niewielkim stopniu dotyczył on biezeńców.

Jakie postawy wobec tych wszystkich wydarzeń przyjmowali bieżeńcy? Jak doświadczenie z 1915 roku wpływało na ich wybory? Może zobaczymy tez więcej. Jak kształtowały się relacje między ludźmi w tym odbudowanym po bieżeństwie świecie? Jakie społeczeństwo powstało? Jak zniosło kolejne historyczne wyzwania?

Na stronie przedstawimy dalsze historie bohaterów książki „Bieżeństwo 1915. Zapomniani uchodźcy”.  Ale nie tylko – chętnie zamieścimy też Wasze historie. Przysyłajcie je na adres: aneta.prymaka@gmail.com

Tu znajdziecie historie:

„Tylko tutaj jesteśmy u siebie” – historia Nadziei Prymaka (Maliszewskiej) z Knyszewicz

 

 

Projekt „Od bieżeństwa do wymiany ludności” powstał dzięki stypendium Marszałka Województwa Podlaskiego